Μπορεί το νέο γιγάντιο άλμα της ανθρωπότητας στο διάστημα να πετύχει;

Σύνταξη – επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης 

Υπάρχει μια νέα τάξη πραγμάτων που αναδύεται στο διάστημα – ένας αγώνας μεταξύ Αμερικής και Κίνας. Με τις απαιτήσεις που παρουσιάζει η εξερεύνηση του διαστήματος, ακόμη και αυτές οι μεγάλες υπερδυνάμεις δεν θα μπορούν να τα καταφέρουν μόνες τους.

Υπάρχουν τεράστιοι (τεχνικά) προκλητικοί και δαπανηροί στόχοι που έχουν διαφημιστεί – κυρίως ο στόχος των ανθρώπων να ζήσουν και να εργάζονται σε άλλους πλανήτες, πιθανώς μέσα σε δέκα χρόνια – αλλά σε έναν διχασμένο κόσμο όπου η διεθνής καλή θέληση είναι σπάνια, είναι αυτοί οι στόχοι ρεαλιστικοί;

Η επιστροφή της NASA στη Σελήνη εγκαινιάστηκε με το πρόγραμμα Artemis. Η πρώτη από τις τρεις αποστολές ξεκίνησε με επιτυχία. Η πτήση χωρίς πλήρωμα κατέδειξε ότι οι πύραυλοι και η τεχνολογία λειτούργησαν άψογα. Η δεύτερη αποστολή θα οδηγήσει τους ανθρώπους πιο μακριά στο διάστημα από ό,τι έχουν πάει ποτέ μέχρι σήμερα και η τρίτη εκτόξευση θα φέρει τους αστροναύτες στη Σελήνη για μια εβδομάδα, όπου θα πραγματοποιήσουν διάφορα πειράματα. Ο μακροπρόθεσμος στόχος είναι να χρησιμοποιηθεί η Σελήνη ως αφετηρία για να φτάσουμε στον Άρη.

Όμως το πρόγραμμα εκτιμάται ότι θα κοστίσει 93 δις δολ, ένα βαρύ τίμημα για τον Αμερικανό φορολογούμενο, ο οποίος ήδη αισθάνεται μεγάλη οικονομική πίεση. Σε μια έκθεση προς το Κογκρέσο πέρυσι, το γραφείο του Γενικού Ελεγκτή των ΗΠΑ προειδοποίησε για ένα «μη ρεαλιστικό χρονοδιάγραμμα ανάπτυξης του προγράμματος» και πιθανές υπερβάσεις, προσθέτοντας ότι η Nasa έπρεπε να κάνει εκτιμήσεις κόστους «πιο αξιόπιστες και διαφανείς».

Ωστόσο, αν και η Nasa θα λάβει το 2023 λιγότερη συνολική χρηματοδότηση από ό,τι ζήτησε, το Κογκρέσο – προς το παρόν – εξακολουθεί να υποστηρίζει τα εγχειρήματα της για την ανθρώπινη εξερεύνηση του διαστήματος

Η Κίνα επέτυχε να θέσει σε τροχιά τον δικό της πλήρως λειτουργικό διαστημικό σταθμό, τον Tiangong, σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα. Το κινεζικό διαστημικό πρόγραμμα έχει προσεδαφίσει διαστημικά σκάφη στη Σελήνη και τον Άρη. Σκοπεύει να εγκαταστήσει έναν μη επανδρωμένο ερευνητικό σταθμό στη Σελήνη μέχρι το 2025 και στη συνέχεια να προσσεληνώσει αστροναύτες στην επιφάνειά της, έως το 2030.

Η προσεδάφιση αστροναυτών στη Σελήνη έχει γίνει στο παρελθόν, αλλά το επόμενο βήμα στον Άρη, είναι πολύ πιο δύσκολο. Είναι 250 φορές πιο μακριά από τη Σελήνη και δεν υπάρχει, επί του παρόντος, κάποιο διαστημόπλοιο ικανό να στείλει ανθρώπους στον κόκκινο πλανήτη.

Ακόμα κι αν οι επιστήμονες μπορέσουν να βρουν ασφαλή τρόπο να εκτοξεύσουν έναν πύραυλο βαρύ σε καύσιμα και να τον προσεδαφίσουν σε έναν πλανήτη με τόσο λεπτή ατμόσφαιρα, υπάρχει η περαιτέρω πρόκληση της ασφαλούς επιστροφής των αστροναυτών στη γη μετά από μήνες στο διάστημα.

Ιστορικά, οι υπερδυνάμεις αγωνίστηκαν για την υπεροχή στο διάστημα. Η Αμερική και η Ρωσία ανταγωνίστηκαν για την κυριαρχία, τις δεκαετίες του 1950 και του 1960. Οι Ρώσοι έβαλαν τον πρώτο άνθρωπο σε τροχιά στο διάστημα. Οι Αμερικανοί προσεδάφισαν τον πρώτο αστροναύτη και τοποθέτησαν τη σημαία τους στη Σελήνη, λίγα χρόνια αργότερα.

Στη δεκαετία του 1970 σφυρηλατήθηκε μια χρυσή εποχή συνεργασίας των δυο μεγάλων δυνάμεων με αποκορύφωμα την κατασκευή του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού (ISS), που ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1998.

Μαζί με άλλα 13 κράτη – εταίρους, οι δύο υπερδυνάμεις έχτισαν αυτό που είναι τώρα η μεγαλύτερη δομή στο διάστημα. Δεν ανήκει σε κανένα κράτος, και το καθένα εξαρτάται από το άλλο για να λειτουργήσει. Ήταν ένα σύμβολο του τι θα μπορούσε να πετύχει η ανθρωπότητα εάν τα κράτη παραμέριζαν τις διαφορές τους και δούλευαν μαζί. Όμως η πραγματικότητα ήταν κάπως διαφορετική. Συγκεκριμένα, η Αμερική εμπόδισε την Κίνα να γίνει εταίρος στον ISS και έτσι οι Κινέζοι ακολούθησαν τον δικό τους δρόμο. Πιο πρόσφατα, μέσα σε μερικές εβδομάδες από την εισβολή στην Ουκρανία, τα δυτικά κράτη σταμάτησαν να συνεργάζονται με τη Ρωσία. Δύο κοινές αποστολές στη Σελήνη μεταξύ του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) και της Ρωσίας ακυρώθηκαν, όπως και ένα κοινό έργο Mars Rover για την αναζήτηση σημείων ζωής στον κόκκινο πλανήτη.

Ωστόσο, αν κοιτάξει κανείς κάτω από την επιφάνεια, διαπιστώνει ότι η συνεργασία συνεχίζεται στον ISS, όπου οι δυτικές χώρες πρέπει να συνεργαστούν με τη Ρωσία για να τον διατηρήσουν σε τροχιά. Αμερικανοί και Ευρωπαίοι εξακολουθούν να προπονούνται στο κέντρο της Μόσχας στο Διαστημικό Αρχηγείο της Ρωσίας, Star City. Τι θα συμβεί όμως όταν ο ISS φτάσει στο τέλος της ζωής του το 2030;

Η Juliana Suess, αναλύτρια διαστημικής πολιτικής στο think tank Royal United Services Institute στο Λονδίνο, λέει ότι η Ρωσία έχει πολύ λιγότερα να προσφέρει στις χώρες εταίρους από ό,τι κάποτε, επειδή η τεχνολογία της είναι ξεπερασμένη. Εγείρει την πιθανότητα ότι το πρώτο έθνος που ταξίδεψε στο διάστημα θα μπορούσε να είναι το πρώτο που θα βγει. «Εάν η Ρωσία δεν έχει βρει μια εναλλακτική λύση μέχρι τη στιγμή που ο ISS παροπλιστεί ή δεν αναπτύξει τον δικό της διαστημικό σταθμό, κάτι που με βάση τις τρέχουσες συνθήκες και τις κυρώσεις είναι μάλλον απίθανο, μπορεί να μην έχει καμία ανθρώπινη διαστημική πτήση», δηλώνει.

Τα δεινά της Ρωσίας έρχονται σε μια περίοδο που το διαστημικό πρόγραμμα της Κίνας προχωρά με γοργούς ρυθμούς. Τα τελευταία δέκα χρόνια έχει εκτοξεύσει περισσότερους από 200 πυραύλους, παρόλο που οι δαπάνες της Αμερικής για το διάστημα εξακολουθούν να κάνουν την Κίνα να φαίνεται μικρή. Η Κίνα έχει επίγνωση του ότι οι συνεργασίες προσφέρουν τεχνογνωσία και χρήματα. Έχει καλέσει άλλα κράτη, στα οποία έχει αποκλειστεί η πρόσβαση στον ISS, να συμμετάσχουν και έχει κάνει πρόσκληση για προτάσεις για επιστημονικά πειράματα.

Εβδομήντα δύο χώρες, περιλαμβανομένης της Ινδίας, έχουν πλέον τα δικά τους διαστημικά προγράμματα, επειδή δεν έχουν την πολυτέλεια να μείνουν πίσω σε αυτό που έχει γίνει, αδιαμφισβήτητα, ο νέος διαστημικός αγώνας.

Οι δισεκατομμυριούχοι διαστημικοί

Το διάστημα είναι ζωτικό μέρος της καθημερινότητάς μας. Βασιζόμαστε στους δορυφόρους για μετεωρολογικές προβλέψεις, επικοινωνίες, τραπεζικές συναλλαγές – για να μην αναφέρουμε πολύτιμα εργαλεία επιτήρησης για τα κράτη. Το 2021 εκτοξεύτηκαν περίπου 5.000 δορυφόροι. Πηγαίνοντας 20 χρόνια πίσω, περίπου 800 εκτοξεύονταν ετησίως. Είναι επίσης μια δαπανηρή και τεχνικά δύσκολη επιχείρηση. Καμία χώρα δεν μπορεί να το κάνει μόνη της. Νέες συνεργασίες σφυρηλατούνται, κυρίως με τους νέους, αυθάδεις, δισεκατομμυριούχους.

Η εταιρεία του Elon Musk, SpaceX, μεταφέρει ήδη επιβάτες σε τροχιά. Ο δισεκατομμυριούχος επιχειρηματίας μειώνει το κόστος με έναν επαναχρησιμοποιούμενο πύραυλο. Για να μην μείνει πίσω, ο Jeff Bezos της Amazon σκοπεύει να κατασκευάσει έναν εμπορικό διαστημικό σταθμό, που ονομάζεται Orbital Reef.

Η Helen Sharman, η οποία ήταν η πρώτη αστροναύτης του Ηνωμένου Βασιλείου, σε μια αποστολή στον Σοβιετικό Διαστημικό Σταθμό Mir το 1991, πιστεύει ότι οι σημερινοί διεθνείς ανταγωνισμοί θα μπορούσαν να τεθούν στη σκιά από τον πραγματισμό του ιδιωτικού τομέα.

«Πραγματικά θα είναι η εμπορευματοποίηση που θα ενώσει τις εταιρείες σε όλο τον κόσμο», είπε στο BBC. «Δεν μας νοιάζει πού είναι καταχωρημένοι, σημασία έχει τι κάνουν προς όφελος του κόσμου», συμπληρώνει. Η προοπτική οικονομικού κέρδους και επιστημονικής ανακάλυψης οδηγεί τη συνεργασία. Οι ιδιωτικές εταιρείες μπορεί να βοηθήσουν στη δημιουργία μιας νέας συνεργασίας στο διάστημα, αλλά πρέπει να υπακούουν στους νόμους της πατρίδας τους. Όταν τα κράτη επέβαλαν κυρώσεις στη Ρωσία το 2022, οι εταιρείες υποχρεώθηκαν να αποχωρήσουν από τις συμβάσεις με τη Ρωσία.

Ο Δρ Josef Aschbacher, ο οποίος είναι επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος, είναι αποφασισμένος να κρατήσει την Ευρώπη στη νέα διαστημική κούρσα. Πρόσφατα είδε μια αύξηση 2,4 δισ. ευρώ στη χρηματοδότηση, παρά την οικονομική πίεση που αντιμετωπίζουν οι κυβερνήσεις. «Το διάστημα είναι ένας από τους τομείς που επεκτείνονται γρήγορα και πολύ πιο γρήγορα τώρα, από ό,τι τις τελευταίες δεκαετίες. Δεν μπορούμε να μείνουμε πίσω», είπε στο BBC. «Πρέπει πραγματικά να συμμετάσχουμε δυναμικά σε αυτόν τον τομέα γιατί θέλω να δημιουργήσω νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες που θα προσφερθούν για τη συμμετοχή εταιρειών των κρατών – μελών», συνεχίζει. Τα κράτη θα ηγηθούν της εξερεύνησης του διαστήματος του μέλλοντος. Όμως, οι προκλήσεις θα απαιτήσουν να ενωθούν ως μια ενιαία ομάδα ή «μπλοκ» χωρών για να μοιραστούν πληροφορίες και να ανταγωνιστούν με άλλα μπλοκ. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος το κάνει αυτό με επιτυχία εδώ και χρόνια.

Νέοι νόμοι για το διάστημα 

Αυτό που δυνητικά πρόκειται να εμποδίσει την επόμενη μεγάλη ώθηση σε άλλους κόσμους είναι το σύνολο των διεθνών νόμων που διέπουν το διάστημα. Η ευφάνταστη ονομασία «Συνθήκη για το Διάστημα» δεν έχει επικαιροποιηθεί από τότε που υπογράφηκε το 1967, όταν 31 κράτη, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης, δεσμεύτηκαν να μην έχουν πυρηνικά όπλα στο διάστημα. Σύμφωνα με την Juliana Suess του Royal United Services Institute, η συνθήκη δεν είναι κατάλληλη για τον σκοπό. «Δεν αναφέρει εταιρείες, δεν μιλάει για δισεκατομμυριούχους», είπε. «Το διάστημα είναι τελείως διαφορετικό από αυτό που ήταν το 1967», συμπληρώνει.

Νέοι κανόνες για τη ρύθμιση της εμπορικής εκμετάλλευσης της Σελήνης, του Άρη και πέραν αυτών εισήχθησαν από τον ΟΗΕ το 1979, αλλά οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ρωσία αρνήθηκαν να τους υπογράψουν. Ο Josef Aschbacher της ESA πιστεύει ότι ο νέος διαστημικός αγώνας θα παρεμποδιστεί μέχρι να συναφθεί μια νέα συνθήκη για το διάστημα. «Στο διάστημα χρησιμοποιούμε τις ίδιες τροχιές για όλους τους δορυφόρους, και την ίδια επιφάνεια της Σελήνης για την Κίνα, τις ΗΠΑ, την Ευρώπη», είπε. «Χρειαζόμαστε έναν τρόπο να συνεργαστούμε για να θεσπίσουμε κανόνες δέσμευσης και να ορίσουμε κανόνες για το πώς εργαζόμαστε εκεί», καταλήγει.

Πηγή: BBC News