Οι επιστήμονες ενδέχεται να έχουν λύσει το αρχαίο μυστήριο του «πρώτου υπολογιστή»

Σύνταξη-Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης

Ερευνητές ισχυρίζονται ότι προχώρησαν σε μια σημαντική ανακάλυψη στη μελέτη του αστρολάβου των Αντικυθήρων -ηλικίας  2.000 ετών- ενός υπολογιστή αστρονομίας, που βρέθηκε στη θάλασσα.

Από τη στιγμή που ανακαλύφθηκε πριν από έναν αιώνα, οι μελετητές έχουν προβληματιστεί για τον μηχανισμό (αστρολάβο) των Αντικυθήρων, ενός αξιοσημείωτου και συναρπαστικού υπολογιστή αστρονομίας που σώζεται από τον αρχαίο κόσμο.

Η χειροκίνητη συσκευή 2.000 ετών, παρουσίαζε την κίνηση του σύμπαντος, προβλέποντας την τροχιά των πέντε γνωστών -τότε- πλανητών, τις φάσεις της Σελήνης και τις ηλιακές και σεληνιακές εκλείψεις. Αλλά, το πώς πετύχαινε τόσο εντυπωσιακά κατορθώματα έχει αποδειχθεί πάρα πολύ δύσκολο να εξηγηθεί.

Τώρα, οι ερευνητές στο University College London (UCL) πιστεύουν ότι έχουν λύσει το μυστήριο -τουλάχιστον εν μέρει- και έχουν ξεκινήσει την ανακατασκευή της συσκευής, των γραναζιών και των άλλων εξαρτημάτων, για να ελέγξουν εάν η πρότασή τους λειτουργεί. Εάν μπορέσουν να φτιάξουν ένα αντίγραφο με σύγχρονα μηχανήματα, στοχεύουν να κάνουν το ίδιο και με τεχνικές που χρησιμοποιούνταν στην αρχαιότητα.

«Πιστεύουμε ότι η ανακατασκευή μας ταιριάζει με όλα τα στοιχεία που οι επιστήμονες έχουν μαζέψει από τα μέχρι σήμερα ευρήματα», δήλωσε ο Adam Wojcik, επιστήμονας υλικών στο UCL. «Ενώ άλλοι μελετητές έχουν κάνει ανακατασκευές στο παρελθόν, το γεγονός ότι λείπουν τα δύο τρίτα του μηχανισμού, καθιστούσε πολύ δύσκολο το να γνωρίζουμε με βεβαιότητα πώς λειτουργούσε», πρόσθεσε.

Ο μηχανισμός, που συχνά περιγράφεται ως ο πρώτος αναλογικός υπολογιστής στον κόσμο, βρέθηκε από σφουγγαράδες το 1901, ως μέρος συλλογής θησαυρού ο οποίος σώθηκε από εμπορικό πλοίο που βυθίστηκε τον πρώτο αιώνα Π.Χ. ανοιχτά των Αντικυθήρων, μετά από μια καταιγίδα. Βρισκόταν καθ’ οδόν προς Ρώμη από τη Μικρά Ασία.

Τα διαβρωμένα ορειχάλκινα θραύσματα αγνοήθηκαν, σχεδόν, στην αρχή αλλά δεκαετίες επιστημονικής εργασίας, αποκάλυψαν πως το αντικείμενο ήταν ένα αριστούργημα της μηχανολογίας. Αρχικά εγκλωβισμένο σε ένα ξύλινο κουτί ύψους 30 εκατοστών, ο μηχανισμός καλυπτόταν από επιγραφές -ένα ενσωματωμένο εγχειρίδιο χρήστη- και περιείχε πάνω από 30 χάλκινα γρανάζια που συνδέονταν με διακόπτες και δείκτες. Γυρίζοντας τη λαβή, οι ουρανοί -όπως ήταν γνωστοί οι πλανήτες-  στους Έλληνες, στρέφονταν σε κίνηση.

Ο Michael Wright, πρώην επιμελητής μηχανικής στο Science Museum του Λονδίνου, αναπαρήγαγε μεγάλο μέρος του τρόπου λειτουργίας του μηχανισμού και δημιούργησε μια ρέπλικά του, αλλά οι ερευνητές δεν είχαν ποτέ πλήρη κατανόηση του τρόπου λειτουργίας της συσκευής. Οι προσπάθειές τους δυσκολεύτηκαν σημαντικά από τα υπολείμματα που επέζησαν ως 82 ξεχωριστά θραύσματα, καθιστώντας το έργο της συναρμολόγησης του ισοδύναμο με την επίλυση ενός τρισδιάστατου παζλ που έχει χάσει τα περισσότερα κομμάτια του.

Γράφοντας στο επιστημονικό περιοδικό Scientific Reports, η ομάδα του UCL περιγράφει πώς άντλησαν στοιχεία από το έργο του Wright και άλλων και χρησιμοποίησαν τις επιγραφές στον μηχανισμό και μια μαθηματική μέθοδο που περιγράφεται από τον αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο Παρμενίδη, προκειμένου να ερμηνεύσουν τον τρόπο με τον οποίο ο αστρολάβος κατεδείκνυε την κίνηση των πλανητών και άλλων ουρανίων σωμάτων. Η κατασκευή επιτρέπει σχεδόν σε όλους τους οδοντωτούς τροχούς του μηχανισμού να χωρέσουν σε χώρο βάθους μόλις 25 mm.

Σύμφωνα με την ομάδα, ο μηχανισμός είναι πολύ πιθανό να έδειχνε την κίνηση του Ηλίου, της Σελήνης και των πλανητών Ερμή, Αφροδίτης, Άρη, Δία και Κρόνου σε ομόκεντρες  τροχιές. Επειδή η συσκευή υπολόγιζε ότι ο Ήλιος και οι πλανήτες περιστρέφονταν γύρω από τη Γη ( όπως πιστευόταν τότε), οι τροχιές τους ήταν πολύ πιο δύσκολο να αναπαραχθούν με γρανάζια από ότι αν ο Ήλιος ήταν τοποθετημένος στο κέντρο. Μια άλλη αλλαγή της ερμηνείας του μηχανισμού που προτείνουν οι επιστήμονες είναι ένας δείκτης διπλού άκρου που ονομάζουν «Χέρι Δράκου», που δείχνει πότε πρόκειται να γίνουν εκλείψεις.

Οι ερευνητές πιστεύουν ότι το έργο, τους φέρνει πιο κοντά σε μια πραγματική κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο μηχανισμός των Αντικυθήρων έδειχνε τις κινήσεις των πλανητών, αλλά δεν είναι σαφές εάν ο σχεδιασμός του είναι σωστός ή αν θα μπορούσε να έχει κατασκευαστεί με τις αρχαίες τεχνικές κατασκευής. Οι ομόκεντροι δακτύλιοι που απαρτίζουν τον μηχανισμό, θα έπρεπε να περιστραφούν σε ένα σύνολο ένθετων, κοίλων αξόνων, αλλά χωρίς τη χρήση  τόρνου για τη διαμόρφωση του μετάλλου, δεν είναι σαφές με ποιο τρόπο θα μπορούσαν οι αρχαίοι Έλληνες να είχαν κατασκευάσει τέτοια εξαρτήματα.

«Οι ομόκεντροι σωλήνες στον πυρήνα του αστρολάβου κάνουν την πίστη μου στην ελληνική τεχνολογία της εποχής να εξασθενεί και το μοντέλο που προτείνουμε, ενδεχομένως να μην ισχύει», δήλωσε ο Wojcik. «Οι τόρνοι θα ήταν απαραίτητοι για την κατασκευή του μηχανισμού  σήμερα, αλλά δεν μπορούμε να υποθέσουμε ότι είχαν τόρνους για μέταλλο, τότε», συμπλήρωσε.

Ανεξάρτητα από το αν το μοντέλο λειτουργεί ή όχι, παραμένουν και άλλα μυστήρια. Δεν είναι σαφές εάν ο μηχανισμός των Αντικυθήρων ήταν παιχνίδι, εργαλείο διδασκαλίας ή είχε κάποιο άλλο σκοπό. Και αν οι αρχαίοι Έλληνες ήταν ικανοί για τέτοιες μηχανικές συσκευές, τι άλλο έκαναν με αυτή τη γνώση;

«Αν και το μέταλλο είναι πολύτιμο και θα περίμενε κανείς να είχε ανακυκλωθεί, είναι περίεργο ότι δεν έχει βρεθεί κάτι παρόμοιο σε κοντινή απόσταση ή σε ανασκαφή», δήλωσε ο Wojcik. «Αν είχαν την τεχνολογία να φτιάξουν τον μηχανισμό των Αντικυθήρων, γιατί δεν επέκτειναν αυτήν την τεχνολογία στην επινόηση άλλων μηχανών, όπως των ρολογιών;», κατέληξε. Φαίνεται ότι η μελέτη του αστρολάβου των Αντικυθήρων θα χρειαστεί να περάσει από αρκετές ακόμη φάσεις, προτού αποκαλύψει πλήρως, τα μυστικά του.

Πηγή: The Guardian