«Σκότωσε» η CIA το πρώτο εμπορικό PC στον κόσμο, συνωμοτώντας κατά της «ευρωπαίας» Olivetti;

Μια ιστορία αντάξια του ψυχρού πολέμου, με συνωμοσίες, μυστικές υπηρεσίες και μυστηριώδεις φόνους, η οποία αφορά τον πρώτο εμπορικό επιτραπέζιο προσωπικό υπολογιστή (PC) στον κόσμο, παρουσιάζει ένα νέο βιβλίο που εκδόθηκε στις ΗΠΑ και αφορά έναν μάλλον ξεχασμένο σήμερα πρωτοπόρο των ηλεκτρονικών υπολογιστών, τον Ιταλό Αντριάνο Ολιβέτι, δημιουργό όχι μόνο της ομώνυμης γραφομηχανής, αλλά και του πρώτου εμπορικού και προγραμματιζόμενου PC, που όμως σύντομα τον «έφαγε το σκοτάδι».

Το βιβλίο της Meryle Secrest (εκδόσεις Knopf, 2019) με τον μακροσκελή τίτλο «The mysterious affair at Olivetti: IBM, the CIA and the Cold War conspiracy to shut down production of the world's first desktop computer» («Η μυστηριώδης υπόθεση στην Ολιβέτι: Η ΙΒΜ, η CIA και η συνωμοσία του ψυχρού πολέμου για να σταματήσει η παραγωγή του πρώτου στον κόσμο επιτραπέζιου υπολογιστή») διαβάζεται σαν μυθιστόρημα, αλλά (υποτίθεται ότι) αποκαλύπτει μια άγνωστη έως τώρα πραγματική ιστορία με καλούς και κακούς.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Μάριο Τσου, ενός λαμπρού νεαρού καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης, γιού Κινέζων διπλωματών αλλά μεγαλωμένου στη Ρώμη, διευθυντή του τμήματος ηλεκτρονικών της εταιρείας Olivetti και πρωτοπόρου στην τεχνολογική έρευνα διεθνώς, ο οποίος σκοτώθηκε υπό μυστηριώδεις συνθήκες το 1961 σε τροχαίο στην Ιταλία. Η Αγγλίδα συγγραφέας και δημοσιογράφος Μέριλ Σίκρεστ, με πολλές βιογραφίες στο ενεργητικό της (όπως του Φρανκ Λόιντ Ράιτ, του Λέοναρντ Μπερνστάιν, του Σαλβατόρ Νταλί και του Αμεντέο Μοντιλιάνι), η οποία εδώ και δεκαετίες ζει και εργάζεται στις ΗΠΑ, ισχυρίζεται ότι δεν επρόκειτο για ατύχημα, αλλά για φόνο.

Είχε προηγηθεί ο ίδιος ο Αντριάνο Ολιβέτι, ο Ιταλός βιομήχανος, ο οποίος σε ηλικία 58 ετών το 1960 πέθανε και αυτός μυστηριωδώς σε ένα τρένο με προορισμό την Ελβετία και ενώ ετοιμαζόταν να κάνει το διεθνές μάρκετινγκ για τον επερχόμενο πρωτοποριακό επιτραπέζιο PC της εταιρείας του. Εκ πρώτης όψεως επρόκειτο για έμφραγμα, αλλά, σύμφωνα με το βιβλίο, τα φαινόμενα συχνά εξαπατούν. Πολύ περισσότερο που ο Ολιβέτι είχε από παλιά συναλλαγές με τις αμερικανικές και τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες.

«Φασίστας» και δυτικός πράκτορας

Η εταιρεία Olivetti είχε ιδρυθεί το 1908 στην Ιταλία από τον εβραιο-ιταλό Καμίλο Ολιβέτι, που διαδέχθηκε το 1938 ο φιλόδοξος γιός του Αντριάνο, ο οποίος άρχισε να βλέπει πέρα από τις γραφομηχανές, στο ηλεκτρονικό μέλλον που άρχιζε να ανοίγεται στην ανθρωπότητα. Στη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου ο Ολιβέτι έπαιξε ένα πολύπλοκο διπλό παιγνίδι, από τη μια στηρίζοντας επιφανειακά τον φασισμό και, από την άλλη, προσπαθώντας μυστικά να υποσκάψει τον Μουσολίνι.

Ο Ολιβέτι, αν και δήλωνε πιστός στο φασιστικό κόμμα της Ιταλίας, είχε μυστικές επαφές με το Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών (OSS) των ΗΠΑ, τον πρόδρομο της CIA, και είχε πάρει τον χαρακτηρισμό «πράκτορας 660». Σύμφωνα με το βιβλίο πάντως, το OSS ποτέ δεν έδρασε με βάση τις πληροφορίες του Ολιβέτι, ενώ και οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες τον θεωρούσαν μάλλον ως ονειροπόλο και θεωρούσαν μη ρεαλιστικό το σχέδιο του να ρίξει τον Μουσολίνι από την εξουσία.

Η Σίκρεστ εστιάζει σε δύο κεντρικά θέματα: Πώς κατάφερε η εταιρεία γραφομηχανών του Ολιβέτι να παράγει τον πρώτο PC στον κόσμο στη δεκαετία του 1960 (πολύ πριν τους Αμερικανούς ανταγωνιστές του) και κατά πόσο ο θάνατος του Ολιβέτι συνδέεται με την κατοπινή εξαφάνιση της εταιρείας του από την αγορά των υπολογιστών; Το βιβλίο εμπλέκει στην εξέλιξη των γεγονότων τόσο την μεγάλη αμερικανική εταιρεία ΙΒΜ όσο και την μυστική υπηρεσία (CIA) των ΗΠΑ, υποστηρίζοντας ότι και οι δύο φόνοι -του Ολιβέτι και του «δεξιού χεριού» του Τσου- έγιναν από τη CIA, για να ωφεληθεί τελικά η ΙΒΜ. Μια υπόθεση πάντως που δεν βασίζεται πάνω σε απτά στοιχεία (π.χ. σε αρχεία της CIA, που είναι μη προσβάσιμα).

Είναι ασφαλώς γεγονός ότι η CIA κατά καιρούς δεν έχει διστάσει να σχεδιάσει δολοφονίες διαφόρων προσωπικοτήτων, όπως του Πατρίς Λουμούμπα, του πρώτου πρωθυπουργού της Δημοκρατίας του Κονγκό. Όμως το βιβλίο δεν παρέχει αδιάσειστα στοιχεία που να θεμελιώνουν τη συνωμοσία που παρουσιάζει. Το ότι η ΙΒΜ είχε στα σκαριά τον δικό της PC, ότι συνεργαζόταν με την κυβέρνηση και τις μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ και ότι στη δεκαετία του 1930 είχε πουλήσει τεχνολογία στη ναζιστική Γερμανία, όλα αυτά δεν στοιχειοθετούν την κατηγορία ότι εμπλεκόταν στην υπόθεση Ολιβέτι.

Μετά τον πόλεμο η ιταλική εταιρεία απογειώθηκε και επεκτάθηκε στις ΗΠΑ, όπου κατά τη δεκαετία του 1950 δημιούργησε έναν από τους πρώτους στον κόσμο μεγάλους υπολογιστές (mainframes) με τρανζίστορ, τον ELEA 9003, ενώ παράλληλα είχε εξαγοράσει (1959) τον κυριότερο ανταγωνιστή της στην αγορά γραφομηχανών, την αμερικανική εταιρεία Underwood. Ο οραματιστής Ολιβέτι είχε σχεδιάσει την επέκταση του στους επιτραπέζιους προσωπικούς υπολογιστές, αλλά ο θάνατος του το 1960 έβαλε σε κίνδυνο τα σχέδια της εταιρείας του. Ένα χρόνο μετά, ο θάνατος του τεχνολογικού «εγκεφάλου» της Olivetti, του Μάριο Τσου, υπέσκαψε ακόμη περισσότερο το μέλλον του πρώτου PC της.

O Αντριάνο Ολιβέτι

Ο Ρ101 δεν τα κατάφερε

Ο Τσου είχε οραματιστεί τη συρρίκνωση του mainframe σε διαστάσεις τέτοιες, ώστε να χωράει πάνω σε ένα γραφείο και να αποτελέσει έτσι έναν προσωπικό υπολογιστή. Μετά το θάνατο του, ο λιγότερο ικανός γιός του Αντριάνο, ο Ρομπέρτο Ολιβέτι, κατάφερε να παρουσιάσει το 1965, τον Programma 101 (P101), τον πρώτο πραγματικό επιτραπέζιο υπολογιστή παγκοσμίως, ο οποίος πούλησε περίπου 44.000 μονάδες, μερικές εξ αυτών στη NASA για να χρησιμοποιηθούν στο πρόγραμμα «Απόλλων», που έστειλε αστροναύτες στη Σελήνη.

Αλλά ήταν πια αργά, καθώς η εταιρεία είχε ήδη μπει ανεπιστρεπτί σε καθοδική πορεία, με κατάληξη το τμήμα υπολογιστών της να εξαγοραστεί από Αμερικανούς ανταγωνιστές της (τη General Electric). Τελικά το 2003 όλη η Olivetti εξαγοράσθηκε από την ιταλική Telecom Italia.

Το όραμα της Olivetti ότι ένας υπολογιστής πάνω στα γραφεία πρέπει να είναι ταυτόχρονα λειτουργικός και όμορφος, θεωρείται ότι ενέπνευσε τον συνιδρυτή της Apple Στιβ Τζομπς. Μεγάλες είναι οι αισθητικές ομοιότητες ανάμεσα στην έκθεση υπολογιστών της Olivetti της δεκαετίας του 1960 και στα σημερινά εμβληματικά καταστήματα της Apple στη Νέα Υόρκη.

Ένα ευρύτερο ενδιαφέρον ιστορικό ερώτημα, σύμφωνα με το περιοδικό "Nature", είναι γιατί οι ΗΠΑ προηγήθηκαν τόσο πολύ της Ευρώπης στο πεδίο των υπολογιστών μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, αφήνοντας πίσω τη «γηραιά ήπειρο» για δεκαετίες. Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι όντως το Πεντάγωνο και οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ επένδυσαν σκοπίμως σε αμερικανικές εταιρείες και τεχνολογίες που δεν είχαν άμεσες εμπορικές προοπτικές, αλλά εξυπηρετούσαν τα στρατηγικά συμφέροντα της υπερδύναμης. Είναι σαφές ότι υπήρχε μια στενή σχέση ανάμεσα στο στρατό, στις μυστικές υπηρεσίες και στους ακαδημαϊκούς και μηχανικούς υπολογιστών στις ΗΠΑ μετά τον πόλεμο.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ