Το μέλλον της διεθνούς συνεργασίας στο διάστημα χωρίζεται κατά μήκος των γραμμών ισχύος στη Γη

Σύνταξη-επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης

Ομάδες κρατών με παρόμοια στρατηγικά συμφέροντα στη Γη συνασπίζονται για να τα  προωθήσουν στο διάστημα. Καθώς περισσότερες χώρες αναπτύσσουν τις δικές τους διαστημικές υπηρεσίες, έχουν εμφανιστεί αρκετές διεθνείς συνεργατικές ομάδες. Αυτές  περιλαμβάνουν το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για Υποθέσεις του Απώτερου Διαστήματος, την Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τις ειρηνικές χρήσεις του διαστήματος και τη συμβουλευτική επιτροπή για τα συστήματα δεδομένων του διαστήματος.

Το 1975, δέκα ευρωπαϊκά κράτη ίδρυσαν τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος. Το 1998, οι ΗΠΑ και η Ρωσία ένωσαν τις προσπάθειες για την κατασκευή του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού, ο οποίος τώρα υποστηρίζεται από 15 χώρες. Αυτά τα πολυεθνικά εγχειρήματα επικεντρώθηκαν κυρίως στην επιστημονική συνεργασία και την ανταλλαγή δεδομένων.

Η εμφάνιση των διαστημικών μπλοκ

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος, ο οποίος περιλαμβάνει πλέον 22 κράτη, θα μπορούσε να θεωρηθεί μεταξύ των πρώτων διαστημικών μπλοκ. Όμως, μια πιο έντονη στροφή προς αυτόν τον τύπο δομής εξουσίας είχε ήδη φανεί μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Οι χώρες που είχαν κοινά συμφέροντα στο έδαφος άρχισαν να συνασπίζονται, προκειμένου να επιδιώξουν συγκεκριμένους στόχους αποστολών στο διάστημα – σχηματίζοντας διαστημικά μπλοκ.

Τα τελευταία πέντε χρόνια, έχουν εμφανιστεί αρκετά νέα διαστημικά μπλοκ, με διάφορα επίπεδα διαστημικών δυνατοτήτων. Αυτά περιλαμβάνουν την Αφρικανική Διαστημική Υπηρεσία, με 55 κράτη μέλη, τη Διαστημική Υπηρεσία της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής, με επτά κράτη μέλη και την Αραβική Ομάδα Συντονισμού Διαστήματος, με 12 κράτη μέλη της Μέσης Ανατολής.

Αυτές οι ομάδες επιτρέπουν στα κράτη να συνεργάζονται στενά με άλλα μπλοκ, αλλά και να ανταγωνίζονται επίσης το ένα το άλλο. Δύο πρόσφατα διαστημικά μπλοκ – οι Συμφωνίες Άρτεμις (Artemis Accords) και η Σινο-Ρωσική σεληνιακή συμφωνία – αποτελούν παραδείγματα τέτοιου ανταγωνισμού.

Η κούρσα προς το φεγγάρι

Οι Συμφωνίες Άρτεμις ξεκίνησαν τον Οκτώβριο του 2020. Διευθύνονται από τις ΗΠΑ και περιλαμβάνουν, επί του παρόντος 18 χώρες μέλη. Στόχος της ομάδας είναι να επιστρέψει ανθρώπους στη Σελήνη έως το 2025 και να δημιουργήσει ένα πλαίσιο διακυβέρνησης για την εξερεύνηση και την εξόρυξη στη Σελήνη, τον Άρη και όχι μόνο. Η αποστολή στοχεύει στην κατασκευή ενός ερευνητικού σταθμού στο νότιο πόλο της Σελήνης με έναν υποστηρικτικό σεληνιακό διαστημικό σταθμό που ονομάζεται Gateway. Ομοίως, το 2019, η Ρωσία και η Κίνα συμφώνησαν να συνεργαστούν σε μια αποστολή για να στείλουν ανθρώπους στον νότιο πόλο της Σελήνης έως το 2026. Αυτή η κοινή σινο-ρωσική αποστολή στοχεύει επίσης να κατασκευάσει τελικά μια βάση στη Σελήνη και να τοποθετήσει έναν διαστημικό σταθμό σε σεληνιακή τροχιά.

Το ότι αυτά τα μπλοκ δεν συνεργάζονται για να ολοκληρώσουν παρόμοιες αποστολές στη Σελήνη δείχνει ότι τα στρατηγικά συμφέροντα και οι ανταγωνισμοί στο έδαφος έχουν μεταφερθεί στο διάστημα. Οποιοδήποτε κράτος έχει την δυνατότητα να προσχωρήσει στις Συμφωνίες Άρτεμις αλλά η Ρωσία και η Κίνα (μαζί με αρκετούς συμμάχους τους στη Γη)  δεν το έχουν κάνει επειδή ορισμένοι αντιλαμβάνονται τις συμφωνίες ως μια προσπάθεια επέκτασης της κυριαρχούμενης – από τις ΗΠΑ – διεθνούς τάξης στο διάστημα.

Ομοίως, η Ρωσία και η Κίνα σχεδιάζουν να ανοίξουν τον μελλοντικό τους σεληνιακό ερευνητικό σταθμό σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, αλλά καμία χώρα των Συμφωνιών Άρτεμις δεν έχει εκδηλώσει ενδιαφέρον. Η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία έχει μάλιστα διακόψει πολλά κοινά έργα που είχε σχεδιάσει με τη Ρωσία και αντ' αυτών επεκτείνει τις συνεργασίες της με τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία.

Ο αντίκτυπος των διαστημικών μπλοκ στο έδαφος

Εκτός από την αναζήτηση ισχύος στο διάστημα, οι χώρες χρησιμοποιούν επίσης τα διαστημικά μπλοκ για να ενισχύσουν τις σφαίρες επιρροής τους στη Γη. 

Ένα παράδειγμα είναι ο Οργανισμός Διαστημικής Συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού, ο οποίος ιδρύθηκε το 2005. Με επικεφαλής την Κίνα, περιλαμβάνει το Μπαγκλαντές, το Ιράν, τη Μογγολία, το Πακιστάν, το Περού, την Ταϊλάνδη και την Τουρκία. Ενώ ο γενικός στόχος του είναι η ανάπτυξη και η εκτόξευση δορυφόρων, η κύρια προσπάθεια του οργανισμού είναι να επεκτείνει και να ομαλοποιήσει τη χρήση του κινεζικού συστήματος πλοήγησης BeiDou – της κινεζικής έκδοσης του GPS. Οι χώρες που χρησιμοποιούν το σύστημα θα μπορούσαν ενδεχομένως να αναπτύξουν εξάρτηση από την Κίνα, όπως στην περίπτωση του Ιράν.

Ο ρόλος των ιδιωτικών διαστημικών εταιρειών

Την τελευταία δεκαετία υπήρξε τεράστια ανάπτυξη των εμπορικών δραστηριοτήτων στο διάστημα. Ως αποτέλεσμα, ορισμένοι μελετητές βλέπουν το μέλλον της διαστημικής συνεργασίας να καθορίζεται από κοινά εμπορικά συμφέροντα. Σε αυτό το σενάριο, οι εμπορικές οντότητες ενεργούν ως μεσάζοντες μεταξύ των κρατών, ενώνοντας τα πίσω από συγκεκριμένα εμπορικά έργα στο διάστημα.

Ωστόσο, οι εμπορικές επιχειρήσεις είναι απίθανο να υπαγορεύσουν τη μελλοντική διεθνή συνεργασία στο διάστημα. Σύμφωνα με την τρέχουσα διεθνή διαστημική νομοθεσία, κάθε εταιρεία που δραστηριοποιείται στο διάστημα το κάνει ως επέκταση – και υπό την δικαιοδοσία – της κυβέρνησης της χώρας καταγωγής της.

Η κυριαρχία των κρατών επί των εταιρειών στις διαστημικές υποθέσεις έχει αποδειχθεί ξεκάθαρα μέσω της κρίσης στην Ουκρανία. Ως αποτέλεσμα κρατικών κυρώσεων που επιβλήθηκαν στη Ρωσία, πολλές εμπορικές διαστημικές εταιρείες σταμάτησαν να συνεργάζονται με αυτήν.

Δεδομένου του ισχύοντος νομικού πλαισίου, φαίνεται πολύ πιθανό τα κράτη – όχι εμπορικές οντότητες – να συνεχίσουν να υπαγορεύουν τους κανόνες στο διάστημα.

Διαστημικά μπλοκ για συνεργασία ή σύγκρουση

Είναι πολύ πιθανό ότι στο μέλλον, οι κρατικοί σχηματισμοί, όπως τα διαστημικά μπλοκ, θα χρησιμεύσουν ως το κύριο μέσο δια του οποίου τα κράτη θα προωθούν τα εθνικά τους συμφέροντα στο διάστημα και στο έδαφος. Υπάρχουν πολλά οφέλη όταν τα κράτη ενώνονται για να σχηματίσουν διαστημικά μπλοκ. Ο χώρος είναι δύσκολος, επομένως η συγκέντρωση πόρων, ανθρώπινου δυναμικού και τεχνογνωσίας είναι επιτακτική ανάγκη. Ωστόσο, ένα τέτοιο σύστημα ενέχει και εγγενείς κινδύνους.

Η ιστορία προσφέρει πολλά παραδείγματα που δείχνουν ότι όσο πιο άκαμπτες γίνονται οι συμμαχίες, τόσο πιο πιθανό είναι να επέλθει σύγκρουση. Η αυξανόμενη ακαμψία δύο συμμαχιών – της Τριπλής Αντάντ και της Τριπλής Συμμαχίας – στα τέλη του 19ου αιώνα αναφέρεται συχνά ως το βασικό έναυσμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.

Ένα σημαντικό μάθημα από αυτό είναι ότι όσο τα υπάρχοντα διαστημικά μπλοκ παραμένουν ευέλικτα και ανοιχτά σε όλους, η συνεργασία θα ανθίσει και ο κόσμος μπορεί ακόμη να αποφύγει μια ανοιχτή σύγκρουση στο διάστημα. Η διατήρηση του εστιασμού στους επιστημονικούς στόχους και τις ανταλλαγές μεταξύ και εντός των διαστημικών μπλοκ – με σύγχρονη παράλληλη διατήρηση σε απόσταση των πολιτικών αντιπαλοτήτων – θα συμβάλει στη διασφάλιση του μέλλοντος της διεθνούς συνεργασίας στο διάστημα.

Πηγή: Fast Company